Livro Tradicional | Xây dựng Nhà nước

Việc tập trung quyền lực chính trị trong một nhà nước duy nhất và có chủ quyền là một hiện tượng tương đối mới trong lịch sử nhân loại. Trong tác phẩm 'Hoàng Tử', Niccolò Machiavelli, một trong những nhà lý thuyết đầu tiên về nhà nước hiện đại, đã nói: 'Không có gì khó khăn hơn, không có gì nghi ngờ về thành công hơn và cũng không có gì nguy hiểm hơn việc giới thiệu một trật tự mới, bởi những người cải cách thường phải đối mặt với những người hưởng lợi từ trật tự cũ, và chỉ có những người bảo thủ nhút nhát là sẽ hưởng lợi từ cái mới.'

Để suy ngẫm: Sự tập trung quyền lực và sự hình thành các nhà nước hiện đại đã ảnh hưởng như thế nào đến tổ chức chính trị và xã hội của các xã hội ngày nay?

Việc xây dựng nhà nước hiện đại là một quá trình phức tạp và đa diện, đánh dấu một sự chuyển biến sâu sắc trong tổ chức chính trị và xã hội của các quốc gia. Quá trình này bắt đầu với sự chuyển đổi từ chế độ phong kiến sang chủ nghĩa tư bản, khi châu Âu thời kỳ trung cổ, với những lãnh địa nhỏ phân tán, nhận thấy nhu cầu tập trung quyền lực để quản lý các lãnh thổ ngày càng lớn và phức tạp hơn. Sự tập trung này rất quan trọng cho việc tạo ra các thể chế mạnh mẽ và có tổ chức, có khả năng đảm bảo sự ổn định chính trị và xã hội.

Sự hình thành các quốc gia dân tộc được thúc đẩy bởi nhiều sự kiện lịch sử quan trọng, bao gồm Thời kỳ Khám Phá và thời kỳ Phục Hưng. Thời kỳ Khám Phá, bằng cách mở rộng các chân trời kinh tế và lãnh thổ, đã yêu cầu một quản lý tập trung và hiệu quả hơn. Thời kỳ Phục Hưng, ngược lại, mang đến những ý tưởng mới về quản trị và quyền lực, đặt câu hỏi về các cấu trúc phong kiến cũ và thúc đẩy sự xuất hiện của một mô hình tổ chức chính trị mới. Cách mạng Anh, Pháp và Mỹ cũng đóng vai trò quan trọng, giới thiệu các khái niệm về quyền công dân, quyền cá nhân và chủ quyền nhân dân.

Hiểu biết về việc xây dựng nhà nước hiện đại là điều cần thiết để hiểu các nền tảng của các nền dân chủ hiện đại. Sự tập trung quyền lực cho phép tạo ra một hệ thống quan liêu có tổ chức có khả năng quản lý hiệu quả các nguồn lực và nhu cầu của một lãnh thổ thống nhất. Hơn nữa, việc hình thành các ranh giới lãnh thổ rõ ràng và sự hợp pháp hóa quyền lực thông qua các quy trình dân chủ là điều cơ bản cho sự ổn định và hoạt động của các quốc gia hiện đại. Chương này sẽ khám phá những khái niệm này một cách sâu sắc, làm nổi bật tầm quan trọng lịch sử và xã hội của việc xây dựng nhà nước hiện đại và những tác động của nó trong xã hội ngày nay.

Khái Niệm Nhà Nước Hiện Đại

Nhà nước hiện đại là một hình thức tổ chức chính trị xuất hiện ở châu Âu từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 17. Khác với các lãnh địa phong kiến, nhà nước hiện đại được đặc trưng bởi sự tập trung quyền lực trong một cơ quan trung ương, thường được đại diện bởi một vị vua hoặc một chính phủ quốc gia. Sự tập trung này cho phép quản lý hiệu quả hơn các lãnh thổ, tạo ra một bộ máy quan liêu có tổ chức, và thực hiện các chính sách công có lợi cho toàn bộ dân số. Nhà nước hiện đại cũng được phân biệt bởi việc xác định rõ ràng các ranh giới lãnh thổ đánh dấu khu vực hoạt động của chính phủ.

Sự tập trung quyền lực là một phản ứng đối với nhu cầu kiểm soát các lãnh thổ ngày càng lớn và phức tạp hơn, đặc biệt là với sự mở rộng của các đế chế thuộc địa châu Âu. Sự tập trung này đồng nghĩa với việc giảm bớt quyền lực địa phương, vốn trước đây thuộc về các lãnh chúa phong kiến. Sự chuyển giao quyền lực từ các cơ quan địa phương sang một chính phủ tập trung liên quan đến việc tạo ra các thể chế như quân đội thường trực, hệ thống thuế, và một bộ máy nhà nước có khả năng phối hợp quản lý các khu vực khác nhau của lãnh thổ.

Ngoài sự tập trung quyền lực và bộ máy quan liêu có tổ chức, nhà nước hiện đại còn được đặc trưng bởi việc tìm kiếm tính hợp pháp. Tính hợp pháp là sự chấp nhận, từ phía dân số, quyền lực của chính phủ. Trong nhà nước hiện đại, tính hợp pháp thường đạt được thông qua các quy trình dân chủ như bầu cử và tôn trọng quyền và tự do của công dân. Việc tạo ra luật pháp và quản lý công lý là những chức năng thiết yếu của mô hình nhà nước này, nhằm đảm bảo trật tự và phúc lợi cho xã hội nói chung.

Sự chuyển đổi sang nhà nước hiện đại không phải là một quá trình đồng nhất hay hòa bình. Trong nhiều trường hợp, nó liên quan đến các cuộc xung đột và cách mạng đã biến đổi sâu sắc các cấu trúc chính trị và xã hội. Những ví dụ quan trọng bao gồm Chiến tranh Ba Mươi Năm ở Trung Âu, Cách mạng Anh, và Cách mạng Pháp. Những biến đổi này không chỉ củng cố quyền lực của các nhà nước hiện đại mà còn giới thiệu các khái niệm mới về quyền công dân và quyền cá nhân mà vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến các nền dân chủ đương đại.

Hình Thành Các Quốc Gia Dân Tộc

Sự hình thành các quốc gia dân tộc là một quá trình dài và phức tạp liên quan đến sự chuyển đổi từ chế độ phong kiến sang chủ nghĩa tư bản. Trong thời Trung Cổ, châu Âu được tạo thành từ các lãnh địa nhỏ nơi quyền lực được phân tán và chia sẻ giữa các lãnh chúa phong kiến. Với cuộc khủng hoảng của chế độ phong kiến, đặc biệt được đánh dấu bởi Cái Chết Đen và các cuộc nổi dậy của nông dân, nhu cầu tập trung quyền lực để quản lý các lãnh thổ lớn và phức tạp hơn đã xuất hiện. Quá trình này đi kèm với sự trỗi dậy của chủ nghĩa tư bản, điều này yêu cầu các thị trường rộng lớn hơn và quản lý hiệu quả hơn.

Thời kỳ Khám Phá đã đóng một vai trò quan trọng trong sự hình thành các quốc gia dân tộc. Việc phát hiện ra các tuyến đường biển và lãnh thổ mới đã mở ra những cơ hội kinh tế to lớn, điều này đòi hỏi sự phối hợp tập trung để khám phá hiệu quả. Các quốc gia như Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha là những người tiên phong trong quá trình này, sử dụng hải quân và quân đội của họ để thiết lập thuộc địa và kiểm soát thương mại quốc tế. Sự mở rộng lãnh thổ và kinh tế này đã củng cố nhu cầu về một chính phủ trung ương mạnh mẽ có khả năng quản lý các nguồn lực mới và bảo vệ lợi ích quốc gia.

Thời kỳ Phục Hưng cũng có tác động đáng kể đến sự hình thành các quốc gia dân tộc. Thời kỳ này được đánh dấu bởi một sự phục hưng văn hóa và trí tuệ đã đặt câu hỏi về các cấu trúc phong kiến cũ và đề xuất các mô hình quản trị mới. Các nhà tư tưởng như Machiavelli và Hobbes đã lập luận ủng hộ một nhà nước tập trung mạnh mẽ có khả năng đảm bảo trật tự và an ninh trong một thế giới ngày càng phức tạp. Những ý tưởng thời Phục Hưng về quyền lực và quản trị đã ảnh hưởng sâu sắc đến các nhà lãnh đạo thời đó, những người bắt đầu củng cố lãnh thổ của họ và tập trung quyền lực.

Cách mạng Anh, Pháp và Mỹ là những cột mốc quan trọng trong sự hình thành các quốc gia dân tộc. Cách mạng Anh thế kỷ 17 đã hạn chế quyền lực của chế độ quân chủ và thiết lập Quốc hội như một thể chế trung tâm trong quản trị. Cách mạng Pháp năm 1789 đã lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế và giới thiệu các khái niệm về quyền công dân và quyền cá nhân trở thành nền tảng cho nhà nước hiện đại. Cách mạng Mỹ, ngược lại, đã thiết lập một mô hình chính phủ mới dựa trên chủ quyền nhân dân và quyền cá nhân, ảnh hưởng đến sự hình thành các quốc gia dân tộc trên toàn thế giới.

Các Lý Thuyết Về Nguồn Gốc Của Nhà Nước

Các lý thuyết về nguồn gốc của nhà nước hiện đại rất đa dạng và phản ánh các quan điểm triết học và lịch sử khác nhau. Trong số những lý thuyết có ảnh hưởng nhất là các lý thuyết hợp đồng xã hội được phát triển bởi các nhà tư tưởng như Thomas Hobbes, John Locke và Jean-Jacques Rousseau. Những nhà lý thuyết này lập luận rằng nhà nước là kết quả của một hợp đồng xã hội giữa các cá nhân, những người từ bỏ một phần tự do của họ để đổi lấy an ninh và trật tự. Tuy nhiên, mỗi nhà triết học này có một quan điểm riêng về bản chất của hợp đồng này và các điều kiện mà nó được thiết lập.

Thomas Hobbes, trong tác phẩm 'Leviathan' (1651), lập luận rằng trong trạng thái tự nhiên của họ, con người sống trong một tình trạng chiến tranh của tất cả chống lại tất cả, nơi mà cuộc sống là 'đơn độc, nghèo nàn, tồi tệ, hung bạo và ngắn ngủi'. Để thoát khỏi trạng thái này, các cá nhân đồng ý thành lập một nhà nước, được quản lý bởi một người cầm quyền tuyệt đối có quyền lực để đảm bảo hòa bình và an ninh. Hobbes tin rằng một chính phủ tập trung mạnh mẽ là điều cần thiết để tránh hỗn loạn và bạo lực.

John Locke, ngược lại, đưa ra một cái nhìn lạc quan hơn về trạng thái tự nhiên. Trong 'Tuyên Ngôn Thứ Hai về Chính Phủ' (1689), Locke lập luận rằng con người có quyền tự nhiên về cuộc sống, tự do và tài sản. Nhà nước được hình thành để bảo vệ những quyền này, và quyền lực của nó bị giới hạn bởi sự đồng ý của những người bị quản lý. Nếu một chính phủ vi phạm quyền của công dân, họ có quyền kháng cự và thiết lập một chính phủ mới.

Jean-Jacques Rousseau, trong 'Hợp Đồng Xã Hội' (1762), đề xuất một cái nhìn khác biệt hơn. Đối với Rousseau, trạng thái tự nhiên là một điều kiện của tự do và bình đẳng, nhưng việc hình thành nhà nước là cần thiết để giải quyết các xung đột phát sinh từ tài sản tư nhân. Ông lập luận rằng nhà nước nên dựa trên ý chí chung, đại diện cho lợi ích chung của tất cả công dân. Rousseau tin rằng một chính phủ hợp pháp phải là dân chủ và đảm bảo sự tham gia tích cực của công dân trong việc ra quyết định.

Quyền Lực và Tính Hợp Pháp

Mối quan hệ giữa quyền lực và tính hợp pháp là điều cơ bản để hiểu nhà nước hiện đại. Quyền lực đề cập đến khả năng của chính phủ trong việc áp đặt các quyết định và chính sách của mình, trong khi tính hợp pháp là sự chấp nhận, từ phía dân số, quyền lực của chính phủ đó. Nếu không có tính hợp pháp, quyền lực trở nên áp bức và không ổn định, dẫn đến xung đột và nổi dậy. Do đó, việc đạt được và duy trì tính hợp pháp là điều cần thiết cho sự ổn định chính trị và hoạt động hiệu quả của nhà nước.

Max Weber, một trong những nhà xã hội học có ảnh hưởng nhất thế kỷ 20, đã xác định ba loại tính hợp pháp: truyền thống, thần thánh và hợp pháp-rational. Tính hợp pháp truyền thống dựa trên phong tục và sự liên tục lịch sử, như trong trường hợp của các chế độ quân chủ di truyền. Tính hợp pháp thần thánh xuất phát từ tính cách và những phẩm chất đặc biệt của một nhà lãnh đạo, người truyền cảm hứng cho sự trung thành và tận tâm, như thấy ở các nhà lãnh đạo cách mạng như Napoleon Bonaparte. Tính hợp pháp hợp pháp-rational, ngược lại, dựa trên một hệ thống luật pháp và các quy tắc vô nhân, được dân số chấp nhận và tôn trọng, là loại phổ biến nhất trong các nền dân chủ hiện đại.

Tính hợp pháp hợp pháp-rational đặc biệt quan trọng trong bối cảnh của nhà nước hiện đại, vì nó ngụ ý một tập hợp các thể chế và quy trình đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm của chính phủ. Các quy trình dân chủ, như bầu cử tự do và công bằng, là những cơ chế cơ bản để đạt được tính hợp pháp. Sự phân chia quyền lực, chia chính phủ thành các nhánh hành pháp, lập pháp và tư pháp, cũng góp phần vào tính hợp pháp bằng cách đảm bảo một hệ thống kiểm tra và cân bằng ngăn chặn lạm dụng quyền lực.

Ngoài các quy trình thể chế, tính hợp pháp cũng phụ thuộc vào việc thực hiện các lời hứa và trách nhiệm của chính phủ. Việc cung cấp các dịch vụ công, như y tế, giáo dục và an ninh, là điều cần thiết để duy trì sự tin tưởng và ủng hộ của công chúng. Việc bảo vệ quyền con người và thúc đẩy công bằng xã hội cũng quan trọng không kém. Khi một chính phủ không đáp ứng được nhu cầu và mong đợi của công dân, tính hợp pháp của nó bị tổn hại, điều này có thể dẫn đến các cuộc biểu tình và yêu cầu thay đổi chính trị.

Dân Chủ và Nhà Nước Hiện Đại

Sự phát triển của dân chủ gắn liền với sự phát triển của nhà nước hiện đại. Dân chủ là một hệ thống chính phủ trong đó quyền lực được thực hiện bởi nhân dân, trực tiếp hoặc thông qua các đại diện được bầu. Trong bối cảnh của nhà nước hiện đại, dân chủ phát triển như một phản ứng đối với nhu cầu hợp pháp hóa quyền lực và đảm bảo sự tham gia của công dân trong việc ra quyết định. Sự chuyển đổi từ các chế độ quân chủ tuyệt đối sang các chính phủ dân chủ được đánh dấu bởi một loạt các sự kiện lịch sử đã định nghĩa lại mối quan hệ giữa người cai trị và người bị cai trị.

Cách mạng Anh, Pháp và Mỹ là những cột mốc quan trọng trong sự phát triển của dân chủ. Cách mạng Anh thế kỷ 17 đã thiết lập sự tối cao của Quốc hội đối với chế độ quân chủ, giới thiệu khái niệm về chính phủ đại diện. Cách mạng Pháp năm 1789 là một bước ngoặt trong lịch sử chính trị, lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế và thiết lập chủ quyền nhân dân. Tuyên ngôn về Quyền của Con Người và Công Dân, được công bố trong thời kỳ Cách mạng Pháp, trở thành một tài liệu nền tảng cho quyền con người và dân chủ.

Cách mạng Mỹ, dẫn đến sự độc lập của Hoa Kỳ, cũng có tác động sâu sắc đến sự phát triển của dân chủ. Hiến pháp Hoa Kỳ, được thông qua năm 1787, đã thiết lập một hệ thống chính phủ dựa trên sự phân chia quyền lực và bảo vệ quyền cá nhân. Tuyên ngôn Độc lập, với phần mở đầu nổi tiếng tuyên bố rằng 'tất cả mọi người đều được sinh ra bình đẳng', đã trở thành biểu tượng cho cuộc đấu tranh vì tự do và bình đẳng. Những sự kiện lịch sử này không chỉ biến đổi các quốc gia tương ứng mà còn ảnh hưởng đến các phong trào dân chủ trên toàn thế giới.

Trong nhà nước hiện đại, dân chủ không chỉ là một hình thức chính phủ, mà còn là một tập hợp các giá trị và nguyên tắc hướng dẫn tổ chức chính trị và xã hội. Sự tham gia tích cực của công dân, bảo vệ quyền con người, tính minh bạch của chính phủ và trách nhiệm là những yếu tố cơ bản của một nền dân chủ lành mạnh. Hơn nữa, dân chủ hiện đại đang đối mặt với những thách thức liên tục, chẳng hạn như bất bình đẳng kinh tế, tham nhũng và phân cực chính trị. Tuy nhiên, việc theo đuổi dân chủ vẫn là một mục tiêu trung tâm cho các xã hội coi trọng tự do, công lý và bình đẳng.

Phản ánh và trả lời

• Suy ngẫm về cách mà sự tập trung quyền lực trong nhà nước hiện đại đã ảnh hưởng đến sự phân phối quyền và nghĩa vụ trong xã hội hiện nay.
• Xem xét các cách mà các sự kiện lịch sử, chẳng hạn như Thời kỳ Khám Phá và Thời kỳ Phục Hưng, tiếp tục ảnh hưởng đến các cấu trúc chính trị và xã hội hiện tại.
• Suy nghĩ về các lý thuyết khác nhau liên quan đến nguồn gốc của nhà nước và đánh giá lý thuyết nào bạn cho là giải thích tốt nhất về sự hình thành các nhà nước hiện đại, liên hệ điều này với thực tế chính trị hiện tại.

Đánh giá sự hiểu biết của bạn

• Các đặc điểm chính của nhà nước hiện đại là gì và chúng khác biệt như thế nào so với hệ thống phong kiến?
• Sự chuyển đổi từ chế độ phong kiến sang chủ nghĩa tư bản đã góp phần như thế nào vào sự hình thành các quốc gia dân tộc?
• So sánh các lý thuyết hợp đồng xã hội của Hobbes, Locke và Rousseau về nguồn gốc của nhà nước với lý thuyết Marx. Lý thuyết nào bạn cho là có liên quan nhất để hiểu sự hình thành nhà nước hiện đại và tại sao?
• Giải thích cách mà tính hợp pháp được thiết lập và duy trì trong một nền dân chủ hiện đại và tại sao điều này là cần thiết cho sự ổn định chính trị.
• Phân tích tác động của Cách mạng Anh, Pháp và Mỹ đối với sự phát triển của các nền dân chủ hiện đại. Những sự kiện lịch sử này đã hình thành các khái niệm về quyền công dân và quyền cá nhân như thế nào?

Những suy nghĩ cuối cùng

Việc xây dựng nhà nước hiện đại đại diện cho một trong những biến đổi quan trọng nhất trong lịch sử nhân loại, định nghĩa lại tổ chức chính trị và xã hội của các xã hội. Sự tập trung quyền lực và sự hình thành các thể chế quan liêu có tổ chức là điều cần thiết để quản lý các lãnh thổ lớn và phức tạp hơn, dẫn đến việc tạo ra các quốc gia dân tộc có khả năng đảm bảo sự ổn định và thúc đẩy phúc lợi của công dân. Các sự kiện lịch sử như Thời kỳ Khám Phá, Thời kỳ Phục Hưng, và các cuộc Cách mạng Anh, Pháp và Mỹ đã đóng vai trò quan trọng trong quá trình này, giới thiệu các khái niệm mới về quyền công dân, quyền cá nhân và chủ quyền nhân dân.

Các lý thuyết về nguồn gốc của nhà nước, như được đề xuất bởi Hobbes, Locke và Rousseau, cung cấp các quan điểm khác nhau về hợp đồng xã hội và chức năng của chính phủ, trong khi lý thuyết Marx nhấn mạnh vai trò của nhà nước như một công cụ của sự thống trị giai cấp. Tính hợp pháp, đạt được thông qua các quy trình dân chủ và tôn trọng quyền của công dân, là điều cơ bản cho sự ổn định và hoạt động hiệu quả của nhà nước hiện đại. Sự phát triển của dân chủ, với nguồn gốc từ các cuộc cách mạng lịch sử, tiếp tục ảnh hưởng đến các cấu trúc chính trị hiện tại, củng cố tầm quan trọng của sự tham gia tích cực của công dân và bảo vệ quyền con người.

Hiểu biết về việc xây dựng nhà nước hiện đại là điều cần thiết để phân tích các nền tảng của các nền dân chủ hiện tại và những thách thức mà các xã hội hiện đại phải đối mặt. Bằng cách khám phá các khái niệm về sự tập trung quyền lực, bộ máy quan liêu, tính hợp pháp và dân chủ, chương này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan toàn diện về tầm quan trọng lịch sử và xã hội của nhà nước hiện đại, khuyến khích sinh viên đào sâu kiến thức và suy ngẫm về vai trò của nhà nước trong việc đảm bảo quyền và thúc đẩy công bằng xã hội.